Bà Néang Sóc Senl, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Ô Lâm, huyện Tri Tôn cho biết, bánh kà tum thể hiện sự mong muốn mang đến sự đủ đầy, sung túc cho gia đình và dân tộc Khmer. Bà Néang Sóc Senl giải thích, kà tum trong tiếng Khmer còn gọi là “Ka-tom” có nghĩa là “quả lựu” hoặc là “gói kín xung quanh”. Bánh có kích thước nhỏ, hơi vuông tròn, vỏ bánh có hình dáng gần giống như quả lựu do đó người Khmer đã gọi nó là “kà tum”. Các thợ bánh dùng lá thốt nốt non gói bánh và lớp vỏ bánh được đan một cách cầu kì tỉ mỉ, nhìn rất đẹp.

Tại xã Ô Lâm, bà Néang Phương là nghệ nhân làm bán kà tum nổi tiếng với hơn 44 năm tuổi nghề. Năm 2017, tại “Lễ hội Bánh dân gian Nam Bộ năm 2017” tổ chức ở thành phố Cần Thơ, bà bà Néang Phương đã trình diễn cách làm vỏ bánh, cách gói bánh kà tum. Đôi tay khéo léo đan thắt vỏ bánh làm người xem thích thú, món bánh sở trường của bà đã đạt Huy chương vàng. 

Gần đây, Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư tỉnh An Giang tổ chức "Ngày hội Bánh dân gian Nam bộ - An Giang" năm 2024 bà Néang Phương lại trổ tài gói bánh. Rất nhiều phụ nữ, các cô gái trẻ say mê theo dõi đôi tay thoăn thoắt như đang múa của bà khi cầm lá thốt nốt xỏ từng lá xuyên qua thắt lại tạo vỏ bánh. 

Khi vỏ bánh thành hình, bà Néang Phương chừa một lỗ nhỏ để đưa nguyên liệu làm bánh vào phía trong vỏ và thắt chặt lại, vỏ bánh được bọc kín kẻ. Sau đó, bà Phương cho bánh vào nước sôi nấu, mùi lá thốt nốt hòa quyện với nếp bên trong tỏa mùi dễ chịu. 

Thích thú nên nhiều cô yêu cầu bà gói lại để họ học hỏi. Bà Néang Phương vui vẻ làm theo yêu cầu, sau đó cầm tay các cô chỉ dẫn tận tình cách làm vỏ bánh. Bà Néang Phương tâm sự, từ lúc còn trẻ, bà học làm bánh kà tum từ mẹ ruột và khâu khó nhất vẫn là tạo vỏ bánh, nếu không làm được vỏ bánh khó theo nghề. Học làm vỏ bánh phải chú tâm, tỉ mỉ từng đường đan, thoắt lá thốt nốt rất cực. 

Nên khi thạo tay, làm thành công, cầm trên tay vỏ bánh nhỏ xinh xinh các thợ làm bánh đều mát lòng khi vượt qua công đoạn khó nhất để chạm tay vào nghề.  Theo bà Néang Phương, nguyên liệu làm bánh gồm nếp, đậu, trắng, dừa và trộn thêm một số gia vị khác. Bà Phương làm bánh kà tum bán quanh năm, 1 cái bánh giá 5.000 đồng, một ngày bán trên 100 cái bánh. Vào các ngày lễ, Tết cổ truyền đồng bào dân tộc bà làm hàng ngàn cái mới đủ bán. Bánh được làm công phu, rất đẹp nên thu hút được khách, bánh có mùi rất thơm làm từ nhiên liệu lá thốt nốt, nếp và dừa pha trộn khéo nên vị rất ngon và lạ. Ngoài ra, đây là món bánh truyền thống được làm thủ công từ các nguyên liệu tự nhiên, không chất bảo quản.

Chị Trần Thị Ngọc Giang, ngụ phường Mỹ Bình, thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang cho biết, bánh ăn ngon có hương vị béo béo mằn mặn nên khi có dịp hay có về Ô lâm chị đều nhờ mua vài chục ( 1 chục 10 cái) ăn hay tặng người thân. Lúc ban đầu, nhìn vỏ bánh bọc kín chị Giang không biết cách gỡ nên dùng kéo cắt vỏ ăn cho nhanh. Nhưng sau này chị mới biết, để thưởng thức cách ăn đúng nghĩa cũng như cảm nhận tâm tình của thợ bánh phải từ từ tháo lớp vỏ, phải tìm được mối lá thốt nốt giấu khéo léo dưới vỏ bánh để lần theo gỡ.

Chính vì sự cầu kì trong cách làm lá gói bánh và cách ăn đã khiến cho món bánh này “kén” chọn người làm hơn các loại bánh khác. Số người làm được bánh không nhiều, món bánh hình trái lựu này đến nay chỉ còn phổ biến tại xã Ô Lâm. Do đó, với mong muốn lưu truyền, gìn giữ và phát huy món ăn dân tộc Khmer, mới đây, Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Ô Lâm đã xây dựng mô hình tổ hợp tác làm bánh kà tum do bà Néang Phương giảng dạy với mục tiêu: Phát triển món bánh một cách đa dạng, đưa món bánh trở thành nét đặc sản ẩm thực Khmer đến nhiều người và sẽ được biết đến rộng rãi hơn.

Bên cạnh đó, giúp cho chị em phụ nữ có được việc làm ổn định, tăng thu nhập và cải thiện được đời sống. Thông qua đó nâng cao vai trò của hội viên, phụ nữ dân tộc Khmer, hội viên, phụ nữ trên địa bàn xã nói chung trong việc quản lý, phát triển kinh tế gia đình. Xây dựng tình đoàn kết trong cộng đồng dân tộc Khmer thông qua nhóm thực hiện mô hình làm bánh kà tưm. 

Từ đó, giúp lưu giữ và phát huy món ăn truyền thống của dân tộc Khmer, đưa món bánh trở thành nét đặc sản ẩm thực Khmer; phục vụ cho khách hàng trong và ngoài tỉnh và các điểm khu du lịch tại địa phương và các điểm du lịch của An Giang./.

Phương Nam