Lúa mùa nổi cho năng suất theo mùa nước nổi cao hay thấp
Tại An Giang lúc trước diện tích trồng hơn 300.000 ha nhưng hiện nay khoảng 150 ha. Ông Lê Tấn Nẫm, 64 tuổi, ngụ thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang bồi hồi nhớ lại những bữa cơm hương vị gạo lúa mùa, ông nhớ hạt lúa màu đỏ nhìn rất đẹp. Khi vo gạo nấu cơm cho ra nước màu đỏ lợt, phụ nữ không bỏ nước vo này mà dùng rữa mặt giúp da mặt mịn màng, ít mụn. Còn nước cơm rất bổ, người ta bỏ đường vào quậy lên cho ngọt để trẻ em uống thay sữa.
Bây giờ vùng trồng lúa mùa chỉ còn ở huyện Tri Tôn, trồng nhiều nhất ở xã Vĩnh Phước với hơn 150ha. Vụ lúa năm rồi, lúa bán giá 16.000 đồng cân, gần gấp đôi lúa thường nên nông dân trồng lúa có thu hoạch khá, trừ chi phí lời hơn 2 triệu đồng công. Ông Nguyễn Văn Hoàng chuyên trồng lúa mùa cho biết, lúa mùa cho năng suất không cao như lúa cao sản nhưng lợi nhuận vẫn cao do suốt vụ nông dân không dùng phân bón, thuốc trừ sâu. Nhưng theo ông Hoàng, quan trọng khi thu hoạch xong, nhà nông đốt đồng và những gốc rạ của thân lúa mùa bị cháy thấm vào đất thành lớp màu mỡ. Từ lớp đất tốt tươi này, ông Hoàng cho xới lên, trồng khoai mì, số nông dân khác trồng hoa màu như kiệu, ớt, bí hồ lô... rất trúng. Năm nào khoai mì giá tốt, ông Hoàng thu lợi 1 công hơn 3 triệu đồng…
Những nông dân ở xã Vĩnh Phước cho biết, nhờ đó họ có thu nhập khá nhưng đáng lo là hiện nay lũ thất thường, có năm nước về chậm, có năm thấp ảnh hưởng tới vụ trồng. Và tuy là lúa sạch nhưng khó bán do giá cao và cũng rất kén người ăn, do vậy phải có nơi bao tiêu sản phẩm nhà nông mới mạnh dạn trồng. Nhưng không trồng lúa mùa thì không có rơm rạ tốt làm nền cho vụ hoa màu, bao đời nay nông dân vùng này quen làm một vụ lúa mùa + hoa màu nhưng lợi nhuận không kém gì lúa 3 vụ nhưng việc đồng áng lại thảnh thơi hơn.
Thạc sĩ Lê Thanh Phong, Phó Viện trưởng Viện Biến đổi Khí hậu, Đại học An Giang trên 10 năm nghiên cứu, lai tạo lúa mùa giải thích, lúa mùa nổi cho gạo sạch nhưng khó bán đại trà, doanh nghiệp chưa mặn mà do hạt gạo nấu ra cơm hơi khô cứng, khó ăn. Vì thế, lâu nay Viện đang nghiên cứu cho ra giống mùa đáp ứng các tiêu chí: gạo sạch-mùi thơm-mềm cơm. Và qua thời gian dài thử nghiệm với bao vất vả cùng với nhiều hỗ trợ từ các nhà khoa học, ông Phong cơ bản tạo được giống mới có mùi thơm, đang nghiên cứu thêm độ mềm dẻo để hoàn thiện đưa ra cho nông dân trồng. Ông Phong lý giải, khi giải được bài toán khó này thì vấn đề tiêu thụ lúa mùa không đáng lo, gạo sạch và ngon vẫn được thị trường trong và ngoài nước quan tâm. Khi đó diện tích trồng lúa mùa sẽ tăng lên, không những ở tỉnh An Giang mà các tỉnh thành khác, tăng thêm thu nhập bền vững cho nông dân.
Viện Biến đổi Khí hậu Đại học An Giang bảo tồn hàng trăm giống lúa mùa
Thấy rõ tầm quan trọng của lúa mùa, từ năm 2013 tới nay, tỉnh An Giang đã phối hợp cùng Dự án Quản lý nước và thích ứng biến đổi khí hậu (CCCEP) An Giang, thông qua tổ chức GIZ đã triễn khai nhiều hoạt động bảo tồn và phát triển hệ thống canh tác lúa mùa nổi, phấn đấu đến năm 2030 tỉnh An Giang mở rộng diện tích lúa mùa nổi lên trên 500 ha. Nông dân xã Vĩnh Phước quá quen thuộc hình ảnh các nhà khoa học Đại học An Giang lội khắp đồng ruộng, ăn ở cùng nông dân tìm tòi lúa mùa, chọn giống chất lọc nguồn gen. Gắn bó nhà nông, ông Phong nhận thấy họ trồng lúa mùa năng suất thấp do giống thoái hóa nên tìm hiểu từ đó phục tráng thành công giống lúa Nàng Tây Đùm nguyên bản. Nhờ đó, nông dân thu hoạch hơn 3,3 tấn/ha thay vì từ 2 đến 2,5 tấn như trước đây. Hiện Viện Biến đổi Khí hậu đang bảo tồn hơn 300 giống lúa mùa nổi vùng châu thổ gồm: Nàng Pha, Nàng Tây Đùm, Tàu Binh, Chệch Cụt, Nàng Chồi, Nàng Chi, Bông Sen, Hương Lài.... và nhiều giống lúa mùa của các nước khác.
Thạc sĩ Phong so sánh, qua phân tích các chỉ tiêu cho thấy gạo lúa mùa chứa hàm lượng vitamin B1 và vitamin E cao hơn nhiều so với các loại gạo khác, chỉ số đường huyết trong gạo cũng rất thấp. Ngoài ra, chúng có chứa các hợp chất hữu cơ tự nhiên đóng vai trò quan trọng trong việc phòng và hỗ trợ điều trị các bệnh về mắt, tim phổi, bệnh xơ cứng động mạch, chống lão hóa...Thạc sĩ Phong nhấn mạnh: “Khi tôi trồng thử nghiệm lúa mùa và cao sản trên ruộng cạn, chúng chín cùng lúc nhưng chuột, chim trời chỉ cắn phá lúa mùa, sau đó mới tới lúa thường. Điều này cho thấy lúa mùa chất dinh dưỡng rất cao nên động vật vốn nhạy cảm chọn lúa ngon ăn trước. Lúa mùa có nhiều nguồn gen phong phú, tôi đam mê nghiên cứu vì nếu bỏ đi hay để mai một rất uổng. Lúa có khả năng thích nghi rộng từ vùng phèn, đến ngập lũ, chúng có đặc tính sinh trưởng mạnh, nảy rất nhiều chồi, bụi, chịu ngập. Vùng trồng lúa mùa tạo ra một không gian sạch, một nguồn nước sạch, đất không nhiễm thuốc bạc màu từ đó kiến tạo dịch vụ hệ sinh thái để làm nền tảng khôi phục thủy sản tự nhiên. Và quan trọng nhất, giữ được nguồn gen lúa mùa sẽ giữ được phần hồn của mùa nước nổi".
Thạc sĩ Phong cho biết thêm, do biến đổi khí hậu toàn cầu nên mùa nước nổi không như trước. Do đó, viện đang nghiên cứu giống lúa mùa thuận thiên, dù lũ thấp hay không có lũ vẫn trồng được. Ông Phong gút lại, trồng lúa mùa phải có chiến lược dài hơi, nông dân có lợi họ mới gắn bó và như thế việc bảo tồn có ý nghĩa hơn./.
Phương Nam
.jpg)
